یادداشت | "برنده باش" به چه قیمتی

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، امروزه تعدد شبکه‌ها و برنامه های تلویزیونی به قدری زیاد شده است که بررسی تمام آنها‌، آن هم با نگاهی نقادانه کاری بس دشوار و شاید غیر ممکن می نماید. لیکن رها کردن و عدم نقد نیز، به افسار گسیختگی بیشتر عرصه‌ ی نابسامان تولیدات فرهنگی خواهد انجامید.

لاجرم بایستی با نقد برنامه هایی که هر از چندی شاخص تر از مابقی برنامه ها در ذهن مخاطبان جایی برای خود باز می کند  و تعمیم نسبی آن به بقیه ی برنامه ها‌، هم حواس مخاطب را به برخی نکات خاص متوجه ساخته و هم مسئولین امر را با امید به تغییری مثبت در ادامه ی راهشان یاری می‌رساند.

این بار دیدن بخش هایی از مسابقه «برنده باش» بهانه ای شد تا یک بار دیگر به کارکرد برنامه سازی در صدا و سیما و حتی عمیق‌تر از آن به فلسفه ی وجودی صدا و سیمای جمهوری اسلامی بیاندیشیم.

با نگاهی حتی اجمالی به این برنامه می توان ادعا کرد که «برنده باش» نشان دهنده و نمونه ی بارزی از تسخیر و یا دست کم اشغال یکی از مراکز فرماندهی فرهنگی - اجتماعی جمهوری اسلامی توسط تفکرات ماتریالیستی و لیبرالی می باشد که در آن ارزش های دینی در مقابل پول و درآمد  به قربانگاه می رود و از سویی می توان برنامه را از جهت ساختار ظاهری و مادی نقد کرد.

با آنکه تقریبا صفر تا صد ظاهر برنامه، اعم از پوشش و گریم و حرکات مجری‌، دکوراسیون برنامه و حتی نوع به چالش کشیدن شرکت کنندگان در آن، یا کپی برداری از برنامه های آمریکایی است و یا یادآور برخی محصولات سینمای هند است.

با آنکه در آن جذب مخاطب نه با غنای محتوا و هنرمندی خاص مجری بلکه تنها با استفاده از «چهره» یک سلبریتی صورت گرفته و از سویی دیگر و عمیق تر اما؛ شاید بتوان از همه ی این موارد در مقابل محتوای استحاله ای آن چشم پوشی کرد.

آنجا که نه تنها در بسیاری از سئوالات، محتوا ارزش خود را از دست می دهد ، بلکه در جاهایی التقاط محتوا چاشنی کار قرار می گیرد و در گرماگرم تب مسابقه ناخودآگاه مخاطب را به قبول و رد مسائلی خاص وا می دارد.

به عنوان مثال در یکی از سئوالات یک قسمت از مسابقه پرسشی از شرکت کننده پرسیده می شود که در یکی از گزینه های چهارگانه جواب، حاج احمد متوسلیان، کسی که بر سر آرمان های او، چگونگی اسارتش و چرایی آزادنشدنش تا به اکنون، پرسش های فراوانی در حافظه تاریخی مردم وجود دارد، به عنوان شهید خطاب قرار گرفته و با این انگاره سازی عمدی یا سهوی به گونه ای پرونده ی حاج احمد متوسلیان در اندرون و ناخودآگاه مخاطب مختومه اعلام می‌شود.

یا در یکی دیگر از قسمت ها هنر یکی از شرکت کنندگان این است که نام 114 سوره ی قرآن را در کمتر از 30 ثانیه بیان می کند.

شاید این بخش سخن مصداق بارز این بیان رهبر معظم انقلاب باشد که می فرمایند: طبیعتا از وظایف صداوسیما، ارتقای معرفت دینی و ایمان دینی است. معرفت و ایمان باهم تفاوت دارد ، هم ایمان مردم باید تقویت شود، هم معرفت و شناخت آنها. باید توجه داشت ایمانی که مردم پیدا می کنند، سست، عوامانه، سطحی و قشری نباشد، به شدت از این پرهیز شود.

ممکن است در نگاه اول گنجاندن چنین سئوال هایی در محتوای برنامه آنچنان مهم به نظر نرسد؛ و شاید در پاسخ این نقد این گونه گفته شود که چنین ریزبینی هایی در مورد یک مسابقه ی ساده و سرگرمی مته به خشخاش گذاشتن است. اما باید توجه کرد که در موضوعات فرهنگی تکه های پازل به قدری ریز هستند که در وهله ی اول و قبل از چینش هیچ ارتباط معناداری بین آنها نمی توان یافت؛ اما در واقع امر، هر کدام از این ریزتکه ها بخش های کلیدی یک پازل بزرگ را تشکیل می دهند که بدون هر یک از آنها پازل شکل کامل به خود نخواهد گرفت.

پاک کردن بخشی از حافظه ی تاریخی مردم به واسطه‌ی یک سئوال شاید به عمد یا به سهو مقدمه ی مشروعیت بخشی به یک رژیم غاصب قرار گیرد و فرو کاستن معارف عظیم دینی به تکرار طوطی وار 114 کلمه در 30 ثانیه که حتی تشخیص بسیاری از اسماء متبرکه برای مخاطب غیر ممکن است.

کارهایی از این دست ممکن است هر کدام به تنهایی همچون انداختن سنگریزه ای در دریایی بی کران به نظر برسد اما اگر پازل هجمه ی دشمن را به یاد بیاوریم متوجه خواهیم شد که شاید این سئوالات روزی یاریگر نشستن تکه های دیگر پازل بر سر جای خود باشند.

با در نظر گرفتن همه ی این اقوال باید پرسید ساز و کار تایید محتوای برنامه ها در سازمان صدا و سیما چگونه است و شاخص های برنامه های تولیدی آن از کجا منبعث می شود؟

اگر اساس نامه ی سازمان را پایه و اساس و تعیین کننده ی چهارچوب ها و نُرم های برنامه سازی در سازمان در نظر بگیریم، ماده 9 اساس نامه ی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مصوب 27/7/62 بیان می دارد: «هدف اصلی سازمان به عنوان یک دانشگاه عمومی، نشر فرهنگ اسلامی، ایجاد محیط مناسب برای تزکیه و تعلیم انسان و رشد فضایل اخلاقی و شتاب بخشیدن به حرکت تکاملی انقلاب اسلامی در سراسر جهان می باشد...» و امروز این دانشگاه عمومی اگر نگوییم در اغلب برنامه هایش، حد اقل در تعداد قابل توجهی از آنها بر خلاف ماموریت ذاتی خود عمل می کند.

شاید نیاز باشد برخی برنامه سازان را یک بار دیگر بر سر کلاس درس توصیه های رهبر معظم انقلاب بنشانیم تا با آنان از ریزه کاری ها و اصول ضروری برنامه سازی سخن بگویند. آنجا که می فرمایند: «صدا و سیما باید حقیقتا به آن وسیله اعتلا تبدیل بشود و در خدمت تفکر انقلاب و اسلام و رسوخ این فکر ـ با همه ملحقاتش ـ در ذهن و فکر و روح و عمل مردم جامعه خودمان و نیز مردم دیگری که در شعاع تبلیغات صداوسیما قرار دارند، باشد.

هدف این است که ما صداوسیما را به آن اوج و کمالی برسانیم که کلیه برنامه های آن، با بهترین کیفیت ها، در جهت رسوخ و نفوذ دادن اندیشه اسلام ناب و همه ملحقاتش ـ از اخلاق و عمل ـ در زندگی مخاطبانش باشد. هر برنامه آن، باید این خصوصیت را داشته باشد؛ این، هدف ماست.

از اول صبح تا آخر شب که پیچ رادیو و تلویزیون را باز می کنیم، تک تک برنامه ها، حتی آرم برنامه ها، موزیک متن فیلم ها و برنامه های گوناگون، حتی چهره گویندگان و مجریانی که دیده می شوند و لحن کلام گویندگانی که صدایشان شنیده می شود، باید این خصوصیات را داشته باشد».

 چگونه است که رهبر یک مملکت با آن همه مشغله ی ذهنی و کاری تا بدانجا دقت نظر دارد که نه تنها ظاهر مجری و گوینده بلکه حتی آرم یک برنامه را دارای اثر وضعی و درونی بر مخاطب می داند، اما برنامه سازان صدا و سیما که علی القاعده بایستی متخصص در این زمینه ها باشند نه تنها از این موارد ظاهری غافلند بلکه ظاهرا سکان محتوا را نیز به جایی دیگر سپرده اند.

نتیجه آن که با همه‌ی این اوصاف آیا شایسته است که دانشگاه عمومی صدا و سیمای جمهوری اسلامی با آنتن فروشی، به جولانگاه اسپانسرهایی تبدیل شود که آن را در مقابل تامین هزینه به اسارت درآورده و علاوه بر ترویج تجمل گرایی به انحطاط فکری و ارزشی مردم نیز دست یازند؟/829/ی701/س

محمد اصغری مرجانلو

منابع

1: اساس نامه سازمان صدا و سیما

2:بیانات رهبر انقلاب در دیدار شورای سیاست گذاری  صدا و سیما 14/12/69

3:بیانات رهبر انقلاب در دیدار رئیس و مدیران صدا و سیما 11/9/83.